Het gebruik van grijs heeft een grote invloed op kleuren en speelt een belangrijke rol in je schilderij. Grijzen versterken de omliggende kleuren en beïnvloeden deze ook op een zeer bijzondere wijze. Als je een bepaalde kleur naast lichtgrijs zet, zal deze anders overkomen dan als je hem naast donkergrijs zet. Je kunt dit effect zelf zien als je onder elkaar vierkantjes schildert van dezelfde kleur, en daarnaast telkens een blokje schildert in een andere grijstoon.
Ook lijkt het grijs zelf van kleur te veranderen zodra je hier een kleur naast zet. Het grijs lijkt de kleur aan te nemen van de complementaire kleur van de kleur die je ernaast hebt geplaatst. In het volgende plaatje kun je dit effect zien. Het grijs binnen het oranje kader lijkt naar blauw te neigen (koeler grijs). Het grijs binnen het blauwe kader lijkt naar oranje te neigen (warmer grijs). Vergroot het plaatje een klein beetje als je dit effect niet meteen ziet.
Als je alle kleur in het plaatje afdekt zul je zien dat de grijzen binnen beide kaders in werkelijkheid precies het zelfde zijn! Je kunt ook dit effect ook weer zelf ontdekken door verschillende kleuren naast dezelfde blokjes grijs te schilderen. Grijs heeft dus een heel belangrijk, en bijna magisch effect op je kleuren.
Grijs als onderschildering
Grijs worden regelmatig als onderschildering gebruikt, waardoor je kleuren beter uitkomen. Daarnaast kun je, door je onderschildering eerst in grijzen uit te voeren, veel beter de toonwaarden bepalen. Dit is heel belangrijk om het gevoel van drie- dimensionaliteit te benaderen in jouw schilderij. Toonsoorten zijn immers de grijstonen die overblijven als je een kleurenfoto in zwart-wit af zou drukken.
Over deze grijze onderschildering heen kun je zowel nat in nat door schilderen, als nat over droog. Voordeel van nat in nat schilderen is dat de grijzen zich gemakkelijk door de opgebrachte kleur mengen waardoor vanzelf diversiteit ontstaat.
Wil je liever nat over droog werken, dan kun je ook kiezen om de grijze onderschildering uit te voeren in acrylverf omdat dit ontzettend snel droogt. Hierdoor kun je snel verder werken. Daarna schilder je dus verder met olieverf.
Als je bij nat over droog je kleuren dun opzet, zal er grijs door blijven schijnen. Daardoor worden je keuren vanzelf minder verzadigd. Dit is bijvoorbeeld weer handig om bij een vergezicht in de verte gelegen kleuren weer te geven voor optisch perspectief.
Waar het grijs door de kleur heen schijnt, lijken in het grijs heel licht complementaire kleuren te ontstaan. Daardoor gaan de kleuren als het ware ’trillen’, waardoor het schilderij lijkt te gaan leven.
Grijs om mee te mengen
Behalve als onderschildering worden grijs ook regelmatig op het palet gemengd met kleuren om de verzadiging te verminderen. De grijzen die je hierbij gebruikt kun je maken uit zwart en wit. Maar je kunt ook grijzen maken door het mengen van complementaire kleuren, waardoor je veel meer mogelijkheden krijgt.
Grijzs uit zwart en wit
De eerste en meest bekende manier om grijs te verkrijgen is natuurlijk door vermenging van zwart en wit. Deze methode levert echter maar weinig mogelijkheden op, omdat hieruit alleen ‘neutraal’ grijs kan worden gemengd.
Grijzs uit complementaire kleuren
Een minder bekende, maar veel effectievere methode om verschillende grijzen te maken is het vermengen van twee complementaire kleuren. Als we even de kleurencirkel erbij halen opent zich een scala van mogelijkheden om variaties grijs te mengen.
In de kleurencirkel zijn alle recht tegenover elkaar liggende kleuren complementair aan elkaar. Dit betekent over het algemeen dat deze kleuren elkaar versterken als je ze samen in een schilderij gebruikt. Maar wat in dit geval nog belangrijker is, als je ze met elkaar mengt krijg je een grijssoort.
Complementaire kleuren hebben altijd een warme kleur en de een koele kleur. Dit geeft dus de mogelijkheid om grijs warmer of koeler te maken, door iets meer van de warme kleur te mengen of iets meer van de koele kleur. Zo is bijvoorbeeld in een mengsel van ultramarijn en gebrande sienna, ultramarijn de koele, en gebrande sienna de warme kleur.
Je kunt dus met behulp van de kleurencirkel een eindeloze variatie aan grijzen produceren, met allemaal hun eigen karakter, sfeer en effect op aanliggende kleuren. De uit complementaire kleuren verkregen grijzen kun je weer doormengen met wit om ze lichter te maken.
De toepassing in jouw schilderij
Terugkoppelend naar jouw schilderij kun je met deze kennis dus kiezen wanneer je warme of koude grijzen gebruikt. Zo zullen de schaduwen van warme kleuren ook warme grijzen bevatten, terwijl koele kleuren juist koude schaduwen zullen werpen. Een roodkoperen voorwerp zal bijvoorbeeld een warme schaduw geven, terwijl een zilveren voorwerp een koude schaduw werpt.
Door de in dit artikel opgedane kennis over grijzen toe te passen, zal je werk plotseling veel realistischer worden en kun je enorm invloed uitoefenen op de sfeer in je schilderij.
Grijze magie
Tot slot nog even een leuke demonstratie van hoe grijs, in combinatie met kleuren, verwarrende waarnemingen kunnen veroorzaken. Dit toont heel duidelijk aan dat er een groot verschil bestaat tussen kleurechtheid en de effecten die kleuren met elkaar uithalen op je waarneming.
In het plaatje van de kubus hieronder zijn de vlakjes A en B precies dezelfde kleur. Ook al zou je er een weddenschap op durven afsluiten dat ze verschillend zijn. Het zijn dus niet verschillende tinten van dezelfde kleur, maar exact dezelfde kleur. Met precies dezelfde toonwaarde en verzadiging.
Geloof je me niet? Dek de andere kleuren maar eens af, dan zul je zien dat A en B echt dezelfde kleur zijn. Dit effect wordt veroorzaakt door de omliggende kleuren en grijzen. De suggestie wordt gewekt dat de voorkant van de kubus in de schaduw ligt en dat vakje B dus in werkelijkheid wel lichter moet zijn dan A. Maar als je de kubus na zou schilderen zou je voor vakje A en B precies hetzelfde kleurenmengsel gebruiken.
In het volgende plaatje is ook een bekend voorbeeld van dit effect. Ditmaal gaat het om twee grijze vlakjes A en B. Ook zij hebben precies dezelfde kleur grijs. Ook al zou je zweren dat A donkergrijs is en B bijna wit. Controleer het maar weer door de rest af te dekken.
Dit alles wetende is het raadzaam, als je de echtheid van een kleur wilt bepalen, om de omliggende kleuren even af te dekken, zodat de effecten die kleuren en grijzen op je waarneming hebben even uitgeschakeld zijn.
Ik wens je heel erg veel schilderplezier met een nieuwe kijk op grijs.
Hoi Alex,
Heel leerzaam dit artikel.
Bedankt om het met ons te willen delen.
Zal het zeker toepassen in mijn werken.
Veel schilderplezier nog.
Snap ik helemaal!
Hoe krijg ik schaduw op een rug van een zwarte koe. Hij staat gedeeltelijk in de zon waardoor een gedeelte van de rug lichtzwart is.
Hoi Thea,
Zwart waar zonlicht op valt verandert meestal in witte reflecties.
Maar misschien kun je een fotootje opsturen zodat ik je wat meer aanwijzingen kan geven.
Vriendelijke groet,
Alex Mooyman
hoe schilder ik een zwarte koe die gedeeltelijk in de zon staat.
M.n de schaduw op zijn rug.
Dank en groet, Thea
Bedankt voor de snelle reactie.
Ik ga proberen op mijn foto toe te sturen.
Geldt deze regel ook voor acrylverf?
Groet, Thea
Alex, Hartelijk dank voor de tips,ik zal proberen dit in praktijk te brengen. In ieder geval moet dit dus kunnen om goed de omringende en gebruikte kleuren te zien. Hartelijk dank voor uw inzet.
Interesting ! Thank U
Hoe maak ik de kleur van vergrijsd hout
Alex is helaas niet meer bij ons. Maar zijn online gemeenschap Schildervrienden gelukkig nog wel. Daar kun je tegenwoordig al je vragen stellen. Inschrijven kost niets en je kunt er ook je schilderijen delen, gratis schilderles volgen, en in contact komen met andere schilders. Kijk hier: https://schildervrienden.nl