Faalangst

De Schreeuw door Edvard Munch

Een veel voorkomende remmende invloed op creatieviteit van de kunstschilder is faalangst. Of het nu gaat om de beginnende zondagsschilder of de doorgewinterde veteraan, bijna iedere schilder kan hier op een gegeven moment last van ondervinden. Faalangst zet een enorme rem op je creatieve vermogens en bovenal op je plezier in het schilderen. Een goede zaak om hier nu eens flink mee af te rekenen!

Ik splits het graag even op in:
1. Faalangst ten opzichte van de buitenwereld van de schilder.
2. Faalangst in de binnenwereld van de schilder.

Faalangst voor de buitenwereld

Als je een gevoelig mens bent is dat een voordeel als je een goede schilder wilt zijn. Maar je hebt als nadeel dat je je ook veel zult aantrekken van wat de buitenwereld van jouw werk zal vinden. Van de meningen van anderen. Het resultaat kan zijn dat je alleen maar zult schilderen wat jij denkt dat de buitenwereld zal goedkeuren Of nog erger: Je er maar niet eens aan begint, omdat je denkt dat anderen iets raar of lelijk zullen vinden.

Dat is zonde!  Wat je je als kunstenaar als eerste moet kunnen toe eigenen, is de vrijheid om alles te maken wat jij zelf wilt. Ongeacht wat de buitenwereld ervan zal zeggen. Dat is de enige manier om als schilder tot ontplooiing te komen, en je eigen weg te kunnen volgen.

Geloof mij als ik je vertel dat de meest aansprekende schilderijen gemaakt worden zonder enige remming van wat de buitenwereld ervan zal vinden. Bovendien vindt de buitenwereld overal altijd wel iets van, en is dat tegelijkertijd volkomen onbelangrijk. Diegenen die zich aangetrokken voelen tot jouw werk, hebben daar meestal hun eigen redenen voor, en niet die redenen die jij vermoedt. Een goede reden om dus de mening van anderen geheel los te laten.

Zoveel mensen, zoveel meningen
Zoveel mensen, zoveel meningen

Een mening is heel persoonlijk

Een leuk voorbeeld is het waargebeurde verhaal van een kunstenaar die een schilderij maakte waarin een prachtig landschap weerspiegeld werd in een op het strand liggende fles. Een bewonderaar zag het schilderij, werd er meteen verliefd op, en betaalde een fors bedrag om het schilderij in haar bezit te krijgen. Het schilderij deed haar denken aan een landschap waar zij al haar hele leven van gedroomd had. Haar eigen paradijs. De plek waar zij uiteindelijk het liefst zou gaan wonen. Zij bewonderde het schilderij dus, omdat zij er iets prettigs van zichzelf in herkende.

Echter, voor haar kwam een ander het schilderij bekijken. Deze persoon liep vol walging weg van het schilderij! Het schilderij deed hem, door de op het strand liggende fles, denken aan zijn periode als alcoholist en daar wilde hij niets meer mee te maken hebben. Hij verafschuwde het schilderij dus omdat hij er iets naars van zichzelf in herkende. Uit dit verhaal kun je concluderen dat smaak echt niets zegt over hetgeen dat beoordeeld wordt. Het zegt slechts iets over datgene wat de kijker beleeft.

Een mening kan zo veranderen

Een ander verhaal gaat over mijn eigen werk. Een kennis van mij had nog maar kort haar relatie verbroken, toen zij mijn schilderij Rebirth onder ogen kreeg. Het deed haar beseffen dat ze voor een nieuw begin stond. Zij vond dit een verschrikkelijk schilderij, maar kon niet uitleggen waarom.

Enige tijd later, toen zij ‘klaar’ was met haar liefdesverdriet, heeft zij een foto van het schilderij achterop haar bankpas laten drukken. Zij vond het inmiddels een prachtig schilderij! Ik was natuurlijk zeer vereerd, maar besefte mij ook maar al te goed, dat de mening van anderen geheel onbelangrijk is.  Een mening kan immers van het een op het andere moment helemaal veranderen.

Rebirth 70x50cm door Alex Mooyman
Rebirth 70x50cm door Alex Mooyman

Laat dit dus een duidelijke stimulans voor jou zijn om alleen nog maar te schilderen wat jij wilt schilderen. Zonder je iets aan te treken van de mening van wie dan ook. Als je dit doet, zullen alle bewonderaars van jouw werk ook echte bewonderaars zijn. Iedereen die roept dat hij of zij jouw werk niet mooi vindt: Nou dat moet kunnen, zolang jij maar vrij bent om te maken wat jij zelf wilt.

Als mensen een mening hebben over jouw schilderij, luister dan geïnteresseerd en probeer ze niet te uit te leggen wat jij met jouw schilderij bedoeld hebt. Probeer eerder te ontdekken wat er in de beschouwer speelt. Zonder dat ze het in de gaten hebben vertellen zij iets over zichzelf, en dat is de werkelijke kracht van jouw schilderij.

Faalangst van binnen

Enkele redenen om niet te schilderen wat jij zelf wilt schilderen zijn:

  • Overtuigd zijn dat je helemaal niet, of niet goed genoeg kunt schilderen
  • Bang zijn dat het mislukt
  • Bang zijn dat je niet kunt schilderen wat je uit wilt drukken
  • Te hoge eisen aan je eigen kunnen stellen (prestatiedrang)
  • Bang zijn om je gevoel te uiten. Tenslotte leg je met een schilderij vanuit je binnenste, je gevoel wel heel erg bloot. Dat moet je maar durven.

Wat ik alleen maar kan zeggen over bovenstaande blokkades is: Schud ze van je af. Ga niet voor het eindresultaat, maar ga voor de beleving van het schilderen. Echt iedereen kan schilderen, of je nu geduldig bent, of ongeduldig, goed kunt tekenen, of helemaal niet. Schilderen is echt totaal wat anders dan tekenen.

Plezier in het schilderen is het allerbelangrijkste
Plezier in het schilderen is het allerbelangrijkste

Er zijn vele beroemde schilders die technisch niet zoveel kunnen, maar wel enorm goed hun gevoel op het doek kunnen zetten. Dat is hun werkelijke kracht. Geef ieder schilderij de vrijheid om te mislukken. Als je de angst voor mislukkingen niet los kunt laten, zit je altijd gevangen in de verplichting dat alles moet lukken. Dat is een angst die je juist zal tegenhouden om vrij te groeien, dus reken er mee af door tegen jezelf te zeggen dat ieder schilderij gerust mag mislukken.

De meest bijzondere ontdekkingen doe je juist op die momenten dat er dingen onverwacht fout gaan. Mijn beste schilderijen bevatten zeer goed gelukte foutjes. Kate Bush heeft er zelfs een mooi nummer over geschreven:

It was the best mistake he could make,
It’s my favorite piece….

Techniek

Schildertechniek geeft meer mogelijkheden, maar is niet de hoofdzaak. Misschien kun je technisch nog niet helemaal schilderen zoals jij dat zou willen. Maar je kunt  wel degelijk uitdrukken wat je wilt schilderen, zolang je maar puur op je gevoel schildert. Techniek is iets dat je opbouwt door kennis, veel ervaring, en door veel kleine ongelukjes, waarbij je dingen ontdekt, die je zonder fouten maken nooit geleerd zou hebben.

Techniek is uiteindelijk ondergeschikt aan jouw creativiteit
Techniek is uiteindelijk ondergeschikt aan jouw creativiteit

Natuurlijk kun je door het leren van techniek je mogelijkheden uitbreiden, maar het is geen must om een goed schilderij te kunnen maken. Het belangrijkste is dat je schildert vanuit je gevoel. Techniek is echt van ondergeschikt belang. Een schilderij als bijvoorbeeld De Schreeuw van Edward Munch (zie plaatje helemaal bovenaan)  is technisch gezien echt geen hoogstandje, maar ontleent zijn enorme waarde aan het gevoel dat het uitdrukt. Het schilderij is inmiddels meer dan 20 miloen waard. Kun je dat voorstellen?

Je eigen beleving

Schilderen doe je helemaal voor jezelf. Voor het plezier in het schilderen, om je gevoel de vrije loop te laten en verbaasd te zijn van wat er onder jouw handen gebeurt. Ik heb zelf regelmatig tijdens het schilderen het gevoel dat mijn hand wordt overgenomen en dat ik slechts een toeschouwer ben van wat er onder mijn handen gebeurt. Als dat gebeurt, ben ik voor mijn gevoel pas echt aan het schilderen. Het gaat mij puur om de beleving van het schilderen. Het resultaat is mooi meegenomen, maar van ondergeschikt belang Als iemand mijn schilderij koopt, dan koopt hij of zij het eindresultaat. De beleving van een wit doek, tot dit eindresultaat is een geheim dat alleen ik meegemaakt heb.

Als je te hoge eisen aan je eigen resultaat stelt heb je waarschijnlijk last van perfectionisme. Een eigenschap waar je alleen maar last van kunt hebben, want hoe goed het resultaat ook zal zijn, het kan altijd beter, dus je zult er nooit tevreden van worden. Zelfs als je ooit een ware meester zult worden, kan het zijn dat een beginnende schilder meer plezier beleeft aan zijn werk dan jij! Laat perfectionisme dus los, en geniet van hetgeen je overkomt tijdens het schilderen. Schilderen gaat in hoofdzaak om de beleving van het moment, niet om het eindresultaat.

Je durven laten gaan

Misschien wel de grootste angst van de schilder is om zijn gevoel volledig te laten gaan, omdat het uiteindelijke resultaat voor iedereen openbaar kan worden. Schilderen vanuit je diepste gevoelens legt je innerlijk bloot voor iedereen die ernaar kijkt, en dat kan best heel erg griezelig zijn. Om deze angst te overwinnen is echt heel veel moed nodig, maar het zal deuren openen waar je nooit van hebt durven dromen. Pas dan zal jouw schilderij ook werkelijk krachtig worden.

Bovendien heeft het schilderen van je aller diepste gevoelens een magisch vermogen dat je krachtiger maakt dan het duurste gesprek met de beste psychiater van de wereld. Ik heb heel wat problemen van mij afgeschud door ze te schilderen, of beter nog: door de oplossing te schilderen.

Creëeer je eigen magische wereld in je schilderijen
Creëeer je eigen magische wereld in je schilderijen

Een belangrijke tip daarbij is wel dat ik altijd probeer om een positief schilderij te maken. Je kijkt er tenslotte regelmatige tegenaan en dan wil je graag dat het je voedt, in plaats van verdrietig maakt. Regelmatig als ik ergens mee zit, kijk ik naar een van mijn schilderijen en schiet vervolgens in de lach. Ik realizeer me dat ik dit probleem al lang weg geschilderd heb.

Om werkelijk je diepste gevoelens in een schilderij te kunnen leggen kan het helpen als je jezelf het recht geeft om er totaal geen uitleg bij te verschaffen. Laat anderen maar vertellen wat zij zien in jouw schilderij en knik geïnteresseerd en houd jouw eigen verhaal voor jezelf. Het is jouw eigen krachtige geheim.

Samengevat, hoop ik dat ik je voldoende redenen heb gegeven om je nooit meer te laten storen door faalangst, en er gewoon lekker op los te schilderen. Schilderen is er in de eerste plaats voor jou. Pas daarna voor anderen. Ik wens je heel veel prachtige, vrije, magische en helende schildermomenten.

24 gedachten over “Faalangst

  1. Ontzettend bedankt Alex!
    Ik schilder nog maar kort,maar soms heb ik ook dat gevoel,dat iemand mij er bij helpt en sta ik versteld ,als ik naar mijn schilderij kijk en voel me ontzettend blij!
    Mensen hebben toch altijd een mening en dat is eigenlijk ook niet zo belangrijk!
    Heel veel dank voor je email!!!
    Doreen

    1. Hoi Doreen,
      Mooi om te lezen dat je soms het gevoel hebt dat iemand jou helpt.
      Ik herken dat gevoel maar al te goed. Het gebeurt me wel vaker.
      Je schildert zonder er over na te denken en op de een of andere manier doet je hand precies de goeie dingen.
      Je kijkt naar wat er gebeurt, zonder je ermee te bemoeien.
      Het is alsof je niet zelf schildert, maar er iemand of iets met je mee schildert.
      Ik vind dat een heel bijzondere ervaring en vind het leuk om te lezen dat jij die ervaring ook kent.
      Ik denk overigens dat het iedereen kan overkomen, maar misschien vergis ik me.
      Ik vind het zelf wel een ultieme schilder-ervaring.
      Vriendelijke groet,
      Alex Mooyman

  2. Hoi Alex,
    Wat heb je dat mooi beschreven…. je gevoel volgen en je niets van andermans mening aantrekken. Je eigen verhaal en gevoel zit in je werk, en een ander zal nooit datzelfde gevoel hebben….
    Ik vertel iets over een doek waarmee ik nu bezig ben. Vrienden van mij waren onlangs op safari in Zuid-Afrika, en lieten ons hun schitterende foto’s zien. Op één van de foto’s stonden twee giraffen met de lange nekken verstrengeld. Ik zag er meteen liefde in.
    Maar mijn vrienden vertelden dat het hier om twee mannetjes ging die een soort machtstrijd voeren; de oudste wijst de jonge man zijn plaats.
    Maar… voor mij blijft het gewoon liefde, en ik ben het meteen op doek gaan zetten. Nog lang niet af, maar de titel wordt zeker “Omhelzing”…
    Het oerwoud van acaciabomen op de achtergrond heb ik al af, en daar zit al een hoop pret in. Tijdens het schilderen bedenk ik allerlei dieren die in zo’n bos leven, en “zie” dus echt prachtige vogels, slingerende apen enz. Niemand anders ziet deze dieren, ze leven alleen in mijn fantasie. En zo ben ik – al zou ik fysiek gezien nooit zo’n reis kunnen maken – sinds een week in Zuid Afrika; héérlijk! Voel letterlijk de warmte van de zon, en ruik het frisse groen…. Als het af is, zien andere mensen twee rivaliserende giraffen in een groen bos – alles wat er niet te zien is hou ik lekker voor mezelf, terugkijkend op een fijne reis….
    groetjes, Adri.

  3. Hoihoi Alex,
    Mijn reactie heb ik direct op de mail gedaan, sorry niet ver genoeg naar beneden gescrold, was even te vlug maar vond het zo goed dat ik direct reageerde. Hoop dat je de mail krijgt,
    groet,
    Greet

  4. Prachtig omschreven Adri, hoe jouw schilderij gewoon helemaal voor jouzelf is en hoe niemand jou jouw eigen beleving kan afnemen.
    Vriendelijke groet,
    Alex Mooyman

  5. Je omschrijft precies mijn gevoelens over de faalangst bij schilderen. Dat is de reden waarom ik het te weinig doe. Vind het nooit goed genoeg(bekijk het met andermans ogen), de techniek heb ik niet (daardoor onzeker). Lees veel hierover, om het zo perfect mogelijk te doen(dus eigenlijk nooit spontaan). Wat ik eigenlijk wel graag zou willen. Maar ondank alles, blijft het een leuke hobbie en ik ga zeker door met schilderen en het zal mettertijd wel spontaner worden. in ieder geval bedankt voor je uitleg.
    Groetjes, ineke

    1. Zo herkenbaar, ik was helemaal nerveus om iets van mijn schilderijen te laten zien. Nu ik heb gedaan voelt het wel goed maar wel is er steeds de gedacht: zou iemand het echt mooi vinden.
      Dan lees ik het stukje over faalangst maar weer en dan weet ik dat het voor mij goed en vredig voelde toen ik schilderde dus………………is het goed voor mij,
      sterkte en gewoon lekker schilderen,
      groet, Greet

      1. Jammer dat je twijfelt aan wat je maakt. Ik zelf schilder omdat ik het leuk vind. Ga eens in de week naar schilderles en laat dan zien wat ik heb gedaan en vraag wat zou er beter of anders kunnen, elke tip is welkom. Bekijk ook altijd wat de andere hebben gedaan,als je iets na schilderd gaat het vaak om goed kijken. Ik zeg altijd ik brei maar laat af en toe een steek vallen en deze worden in de les weer opgehaald. Door de lessen krijg ik weer nieuwe ideeen en contacten, leuk om eens naar een tentoonstelling te gaan met mensen die de zelfde hobby hebben GR Marian

  6. Hallo Alex,
    Heel hartelijk bedankt voor je mail. Ik heb een aantal maanden geleden je cursus gekocht, ben begonnen maar het voelde niet goed om realistisch te schilderen op dit moment. Vroeger, 20 jaar geleden, deed ik dat wel maar nu ging het gewoon niet. Ik ben heel faalangstig en perfectionistisch (vooral ontstaan na een ongeluk waar ik een hersenbeschadiging aan overhield), ook klopt het wat je zegt over hoog-gevoeligheid.
    Ik zal de mail lezen en lezen tot het misschien eens doordringt. Ook zal ik de video lessen gaan bekijken, ik was bij les 3 en toen ben ik gestopt. Durfde niet verder (frusto hé, verder ben ik tamelijk normaal hoor )
    Abstract stond niet in mijn woordenboek omdat ik dat gewoon niets vond.
    Uiteindelijk veel gekeken naar abstracte schilderijen, ook over gelezen en ik begon er een beetje van te begrijpen, te voelen wat er uit kon spreken.
    Op een gegeven moment, in december, begon ik toch. Het was of er een stop van de fles ging. Het borrelt en zelfs ‘s nachts wordt ik wakker en denk ik ‘oja, zo moet ik dat neerzetten’.
    Ik heb 3 foto’s mee gestuurd (in de mail die ik aan Alex stuurde maar ik weet niet hoe ik ze hier moet plaatsen) deels omdat ik de schilderijen wil delen en deels om op te komen tegen mijn faalangst.
    Nogmaals, hartelijk dank voor je artikel en natuurlijk ben ik, in mijn hart, wel benieuwt of je iets vind van mijn probeersels.
    Hartelijke groet,
    Greet
    Abstract Greet-Blok-olieverf-op-doek.
    abstract2-Greet-Blok-olieverf-op-doek
    abstract3-Greet-Blok-olieverf-op-doek

    1. Hoi Greet,
      Hoewel mening dus niet echt belangrijk is, ook niet die van mij, wil ik je toch graag complimenteren met jouw werk.
      Stuk voor stuk vind ik het mooie werken om langer dan even naar te kijken.
      Heel goed dat je door jouw faalangst heen hebt geprikt en jouw stukje hier hebt bijgedragen.
      Ik ben blij om jouw mooie werk aan deze website te mogen toevoegen.
      Vriendelijke groet
      Alex Mooyman

    2. Greet,
      Dit zijn schilderijen van jezelf; de gedachte achter de schilderijen verklaren misschien het schilderij.
      Wie ben ik om te bepalen hoe je zou moeten denken…laat staan hoe je zou moeten schilderen…

  7. DANKJEWEL!, snap nu eindelijk wat er met mij en mijn “schilderkunst” aan de hand is, vanuit hier heb ik me voorgenomen om anders te werk gaan!!

  8. Hoi Alex,
    Leuk allemaal die tips.
    Ik schilder nu een jaar of drie en heb enkele schilderijen gemaakt. Ik zal er een paar sturen
    Bedankt en groetjes
    Mieke
    balletdanseres_80x80-cm-Olieverf-op-doek-Mieke-Daamen
    tyske_80x80-cm-olieverf-op-doek-Mieke-Daamen
    bub_ik_ben_een_vis_15_x_15-cm-Olieverf-op-doek-Mieke-Daamen

    1. Hoi Mieke,
      Lijkt me leuk.
      Ik ben benieuwd.
      Zoals je ziet heb ik ze inmiddels bij jouw bericht gezet.
      Leuk werk Mieke!
      Vriendelijke groet,
      Alex Mooyman

  9. Ik dacht dat ik het alleen had, maar na het lezen van dit artikel voel ik me eigenlijk wat opgelucht. De volgende keer zal ik zeker minder nadenken en er meer voor gaan. Zo krijg ik misschien ook wat meer schilderijtjes af
    Alweer bedankt Alex
    Nog veel succes
    Vriendelijke groet
    Jenny

  10. Alex het is heel goed en duidelijk uitgelegd
    je geef iedereen een goede steun in de rug
    dank u
    ps zou me iemand uitleggen hoe ik ook een website kan maken

    1. Hoi Augustin,
      Bedankt voor je comment.
      Neem even contact met mmij op over hoe je een website maakt.
      Ik heb je al een mailtje gestuurd maar jouw emailadres werkt niet.
      Vriendelijke groet,
      Alex Mooyman

  11. Mooi stuk, Alex! En voor wie nog steeds bang is.. Vergeet niet dta velen van jullie het tekenen en schilderen al op de basisschool hebben afgeleerd. Er zijn jammer genoeg maar weinig scholen/leraren die kinderen de vrijheid geven zichzelf te zijn bij het tekenen/schilderen. Ook is de mogelijkheid met verschillende materialen te werken vaak beperkt. Met een kleurpotlood priegelen op een a-viertje, niks vies mogen maken, commentaar krijgen als iets ‘niet klopt’… Nog voor de meesten naar de middelbare school gaan is hen ‘geleerd’ dat ze geen talent hebben. Bijna zonder uitzondering beginnen onze cursisten met: ‘Ik kan niet tekenen, hoor!’. Wij hebben inmiddels geleerd daar bij voorbaat anders over te denken en gelukkig: verreweg de meeste cursisten weten na een jaar ook niet meer waar ze dat idee van ‘niet kunnen’ ooit vandaan gehaald hebben! Je hoeft geen Rembrandt te zijn om heel veel plezier te hebben in tekenen/schilderen.
    Enneh.. Lopen heb je toch ook niet in een dag geleerd? Of schrijven? Lezen? Iedereen kan tekenen/schilderen. Ieder op zijn eigen niveau en manier. En waar je ook begint: je groeit al doende. Altijd.

  12. Beste Alex,
    Al jaren van plan om die beelden in mijn hoofd te gaan schilderen. Uiteindelijk met Kerstmis allerlei schildermaterialen gekregen en een mooie staande ezel van mijn broer. Nu ik ‘alles’ heb, denk ik: en nu???
    Toevallig kom ik op deze geweldige site. Je geeft me het laatste zetje. Dank je wel.
    Nanette.

    1. Hoi Nanette,
      Fijn dat ik je heb kunnen inspireren.
      Ik wens je veel schilderplezier.
      Heb je vragen dan kun je hier altijd terecht.
      Vriendelijke groet
      Alex Mooyman

  13. Hallo Alex,
    Bedankt voor het delen 😀 en mooi geschreven.
    Fijn te lezen dat ik niet de enige ben en zo te lezen hebben veel meer hier ‘last’ van. Voor ons allen een zetje in de rug om door te gaan met tekenen en schilderen.
    Ik ga deze website verder lezen, er staat heel veel info. Bedankt hiervoor.
    met vriendelijke groet,
    Conchita

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *